کتاب تمنای وصال.نگاهی به شخصیت ادبی شیخ بهایی.نویسنده سعید حیدری.انتشارات گفتمان اندیشه معاصر

شیخ بهایی از شخصیت های بزرگ علمی در جهان است. بسیاری از آثار به جا مانده از دوران صفوی به شکلی با نام این دانشمند آمیخته است. شیخ بهائی یکی از نخستین اخترشناسان در جهان اسلام بود که امکان حرکت زمین را پیش از انتشار نظریه کوپرنیک مطرح کرد. با این وجود او در شعرهایش، از علوم دنیوی به عنوان علم مجازی یاد می کند و علم حقیقی را پرداختن به عشق می داند. شیخ بهایی در مثنوی«شیر و شکر» به این موضوع اینگونه اشاره می کند:

ای کرده به علم مجازی خوی

نشنیده ز علم حقیقی بوی

سرگرم به حکمت یونانی

دلسرد ز حکمت ایمانی

در علم رسوم گرو مانده

نشکسته ز پای خود این کنده

بر علم رسوم چو دل بستی

بر اوجت اگر ببرد، پستی

یک در نگشود ز مفتاحش

اشکال افزود ز ایضاحش

ز مقاصد آن، مقصد نایاب

ز مطالع آن، طالع در خواب

راهی ننمود اشاراتش

دل شاد نشد ز بشاراتش

محصول نداد محصل آن

اجمال افزود مفصل آن

تا کی ز شفاش، شفا طلبی

وز کاسة زهر، دوا طلبی؟...

با آن که زبان مادری شیخ بهایی، زبان عربی است و زبان فارسی را بعدا آموخته است، اما آثار ادبی به جا مانده از او نشان می دهد که اشراف بسیار زیادی به زبان فارسی دارد. مجموعه شعرهای او به صورت کلیّات شیخ بهایی در کتابی گردآوری شده است که با مقدمه دکتر سعید نفیسی منتشر شده است. یکی از مشهورترین شعرهای شیخ بهایی مخمس تمنای وصال است که بسیار مورد توجه قرار گرفته است:

تا کی به تمنای وصال تو یگانه

اشکم شود از هر مژه چون سیل روانه

خواهد به سر آید، شب هجران تو یا نه؟

ای تیر غمت را دل عشاق نشانه

جمعی به تو مشغول و تو غایب ز میانه...

یکی از ویژگیهای منحصربفرد شعرهای شیخ بهایی نامگذاری خاص او است که با آثار شاعران دیگرمتفاوت است. مثنوی«نان و حلوا»، مثنوی«شیر و شکر» و« نان و پنیر» از جمله آثار اوست که با نامهای متفاوت منتشر شده است. علاوه بر آن غزلها و رباعیات و اشعار پراکنده نیز از او به جای مانده است. علاوه بر شعر، کتابی به نام«موش و گربه» به نثر منتشر کرده است و مشهورترین اثر او در میان عموم مردم«کشکول شیغ بهایی» است. در این کتاب تلاش می‏شود علاوه بر آشنایی با زندگی شیخ بهایی، آثار ادبی او ارائه و ویژگی آنها برشمرده شود. آثار ادبی او عبارتند از:

1. نان و حلوا   2. نان و پنیر  3. شیر و شکر 4. مخمس

 5. غزلیات 6. مثنوی ها 7. مقطعات 8.. رباعیات 9. موش و گربه