کتاب اصنافِ اصفهان نویسنده شیما خزدوز انتشارات گفتمان اندیشه معاصر

اصفهانِ اصناف

روایت‏هایی از اصناف اصفهان در دوره‏ی پهلوی

شیما خزدوز

اصناف همواره یکی از اجزای کلیدی در شکل‌گیری بافت اجتماعی شهرها بوده و کار، فصل مهمی از هویت شهری اصفهان در دوره‌های گوناگون را به خود اختصاص داده همچنان که در دوره‌های مختلف یکی از پایه‌های اصلی زیست شهری اصفهان اقتصاد مبتنی بر تجارت بین‌المللی، بازارها و بازارچه‌ها بوده است؛ بازار و بازارچه‌هایی که هرکدام اقلام گوناگونی که تنها دربردارنده خوراک و پوشاک نیز نبوده‌ و صنایع و هنرهای دستی را هم در خود داشته است. در گفت‌وگو با نسلی که جوانی‌شان در دوره پهلوی سپری شده به‌خوبی می‌توان به این مهم دست یافت که تعریف آنان از کار در وهله نخست حیثیت و هویت بوده و پول و کسب سرمایه در مرتبه پایین‌تری قرار می‌گرفته است. در بازار و اقتصاد اصفهان دوره پهلوی البته به‌ندرت کسی با تکیه بر سرمایه، اعتبار بدست می‌آورد. یکی از کسبه بلورفروش اصفهان در پاسخ به این پرسش که اعتبار در بازار اصفهان چگونه بدست می‌آمد، بیان داشت:«اعتبار پدر من که در زمینه تجارت رنگ فعالیت داشت، صورت پاکت سیگار بود؛ پدرم با شیخ‌زاده هراتی دادوستد داشت. در اولین معامله هراتی گفته بود، صورت (مقدار خرید، قیمت و مدت تسویه‌حساب) را بر روی پاکت سیگارت بنویس و تحویل بده. پدرم 10 روز زودتر از موعد مقرر، بدهی را پرداخت کرد و تا آخرین روزی که در بازار بود، وفای به صورت پاکت سیگار اعتبارش شد!»

به هر روی بازار نقش پررنگی در ساخت مناسبات شهری اصفهان داشته و اقتصاد در این شهر از ساختن و پرداختن فرهنگ، هنر و هویت شهر نیز غافل نبوده است.  پس در بررسی روایت‌های این کتاب می‌توان نقش گروه‌ها در شکل‌گیری هویت شهری و اجتماعی را دریافت و با نظر به ارتباط میان اصناف و فضاهای شهری نقش آنها در ساختار بازارها و ارتباطات اجتماعی درمیان اصناف و مردم و تأثیر تغییرات بر هویت شهری را مورد ارزیابی قرار داد. براین‌اساس در این کتاب تلاش شد که با ثبت روایت‌هایی از صاحبان برخی صنوف اصفهان این موضوعات را روشن‌تر ساخت.

کتاب پیش‌رو پژوهشی با تکیه بر روایت‌های شفاهی پیرامون اصناف، بازارها و بازارچه‌های اصفهان مربوط به سال‌های 1300 تا 1360 است. روند پژوهش و نگارش این کتاب به‌طور غیرپیوسته از سال 1393 آغاز و تا میانه سال 1403 به‌طول انجامید. به‌عبارتی این کتاب بر پایه یک پژوهش ژورنالیستی و از طریق مصاحبه به گردآوری و ثبت روایت‌هایی پیرامون نوع فعالیت و شکل‌گیری 90 نمونه از اصناف و بازارهای اصفهان در مصاحبه با بیش از 130 نفر از فعالان این حوزه شکل گرفته است. در بررسی و پژوهش هر صنف به تشخیص نگارنده افرادی که روایت و اطلاعات کامل‌تری داشته‌اند، برای ثبت انتخاب شدند. در روند تدوین و نگارش این کتاب نیز سوالات حذف و متن برای سهولت در خوانش همچنین انسجام محتوا به‌شکل یادداشت به تحریر درآمده است.

این پژوهش تلاش کوچکی در راستای حفظ حافظه شهر اصفهان در نیمه اول سده 1300 است؛ گرچه در دو دهه اخیر بسیاری از تاجران، بازاریان و فعالان صنفی سالخورده اصفهان که در اقتصاد، فرهنگ و البته ساختن و پرداختن این شهر روزگار گذرانده و نام و نشانی درخور برجا گذاشته‌اند و خاطراتشان که برگی از تاریخ شهر در آن ثبت شده، از دست رفته و یا حافظه‌هایشان در خطر زوال بوده است.