اسلام و اساطیر نوشته مهرداد قرشته نژاد

  آنچه در وهله اوّل به‏ذهن‏می‏رسد این است که اسلام هیچ نسبتی با اسطوره ندارد. اسطوره از دید مخالفان، سخنان و نوشته‏ها‏‏ی پیشینیان(اساطیر الاوّلین) ،سخنانی پراکنده و ناهمساز  بود که در آنها‏‏ راست و دروغ (افسانه) درآمیخته و فاقد هرنوع وجاهت منطقی برای استدلال محسوب می‏‏شد. البتّه اگر اسطوره را به معنی افسانه به‏کارببریم نمی‏‏توانیم به درک درستی از مسأله برسیم.

  کلمه اسطوره در قرآن به‏کارنرفته. صورت جمع این کلمه به معنی سطور، اساطیر و نوشته‏ها‏‏ست (به ن والقلم  و مایسطرون و شکل فعلی آن دقّت‏نمایید). در عربی به خط‏کش، مسطره می‏‏گویند و سیوطی، اسطوره را کلمه‏ای‏‏ حمیری (به کسر ح و فتح ی) می‏‏داند. ظاهراً در ادبیّات فارسی اوّلین کسی که آن را  به‏کاربرده خاقانی است:

قفل اسطوره ارسطو را                     بر در احسن الملل منهید

 مخالفان از یک‏طرف سخنان پیامبر را اسطوره و از طرف دیگر مربوط به گذشته‏ها‏‏ و قرون بسیار دور می‏دانستند. طبیعی است مفهوم استوری (داستان) به لغت اسطوره و اساطیر و مفهوم هیستوریای یونانی (تاریخ) به اوّلین (پیشینیان)  برمی‏‏گردد. دو کلمه‏ای‏‏ که می‏‏تواند بنابر برخی اقوال، حاکی از ریشه مشترک کلمات فوق باشد.

  امروزه اسطوره مفهومی‏‏ جدای از آنچه در قرآن آمده، دارد. انسان از یک دیدگاه، اجباراً در سپهری اسطوره‏ای‏‏ جای‏دارد و حتّی علم نیز در این دیدگاه نوعی اسطوره است. در این تعریف، قرآن می‏‏تواند حتّی از دیدگاه اهل شریعت، در ساحت اسطوره تحلیل‏شود .

  آنگاه که از اسطوره‏شناسی میتولوژی: از موتوس گرفته‏شده به معنی قصّه (به نقل از میرجلال‏الدّین‏کزّازی در کتاب «رویا، حماسه، اسطوره» و گونه فارسی آن (میت) به عربی راه‏یافته‏است. درلغاتی مثل متوع و مذع و درمقابل آن لوگوس (زبان، عقل، علم) که واژه لغز و لغت از آن گرفته‏شده و معنای کنایی هم یافته، در واژه دیگری از همین ریشه لغتی یعنی لغو!) سخن‏می‏‏گوییم عمدتاً به ساحاتی اشاره‏داریم که از شناخت و درک عینی و فیزیکی، خارج بوده و میل به سمت علمی درونی و از پیش تعبیه‏شده‏دارد. مفهوم از پیش تعبیه‏شدگی به این معناست که ما همانگونه  که چشم، داریم و با آن می‏‏بینیم و قس‏علی‏هذا سایر حواسّ، احساساتی درون ما وجوددارد که به  شناخت و علم می‏‏انجامد درحالی‏که مبداء این علم حصولی نیست بلکه حضوری است.

 علم به مفهوم هرچیزی است که ما می‏‏دانیم حتّی اگر این دانش اشتباه‏باشد. بنابراین مثلاً کیمیاگری، سحر، جفر و سایر علوم غریبه نیز علم هستند حتّی اگر حقیقتی برای آنها‏‏ قایل‏نباشیم.