عاشق کشی، زندگی رابعه بلخی نوشته اندیشه سامانی

      رابعه بلخي، ملقب به «زين العرب» نخستين شاعر زن فارسي‏گوي نیمه نخست سده چهارم هجری (۹۱۴-۹۴۳میلادی) است. وي دختر كعب، امير بلخ و از اهالي قُزدار، معاصر رودكي در دوران حكومت سامانيان بود. او هم‏دوره با سامانیان و رودکی بوده و به استناد گفتار عطار نیشابوری با رودکی دیدار و مشاعره داشته‌است. زمان مرگ رابعه به احتمال زیاد پیش از مرگ رودکی بوده‌است، بنابراین تاریخ مرگ او را می‌توان پیش از سال ۳۲۹ هجری قمری در نظر گرفت. مزار او در بلخ همیشه محل عاشقی جوانان است.

از تولد و دوران کودکی و نوجوانی رابعه اطلاعی در دست نیست. تنها مدرک مستند از زندگی رابعه، روایتی‌ست که عطار نیشابوری در حکایت بیست و یکم کتابِ الهی‌نامه خویش در بحر هَزج مسدّس محذوف، در بیش از چهارصد بیت آورده‌است. آنچه از این روایت برمی‌آید آن است که رابعه دختر کعب قُزداری، والی بلخ بوده و برادری بنام حارث داشته است. کعب علاقه خاصی به رابعه داشته و در پرورش و تعلیم او کوشا بوده است و به جهت توانایی‌های بی‌نظیر او در هنر و فنون، او را با لقب( زین‌العرب، زینت قوم عرب )خطاب می‌کرد. رابعه به استناد گفتار عطار، در سرودن شعر و هنر نقاشی به‌غایت توانمند و در شمشیرزنی و سوارکاری بسیار ماهر بوده‌است.

در روایت عطار، رابعه روزی در راه با رودکی که عازم بخارا بوده دیدار می‌کند. رودکی شیفته توانایی رابعه در سرودن شعر می‌شود و او را تحسین می‌کند و با او به صحبت و مشاعره می‌نشیند. عطار آن واقعه را  در الهی‌نامه این‌گونه می‌آورد:

نشسته بود آن دختر دلفروز        

براه و رودکی می‌رفت یک روز

اگر بیتی چو آبِ زر بگفتی                   

بسی دختر از آن بهتر بگفتی

بسی اشعار گفت آن روز اُستاد              

که آن دختر مجاباتش فرستاد

ز لطف طبع آن دلداده دمساز                

تعجب ماند آنجا رودکی باز